Pawel Pawlikowski's Koude Oorlog: film samenvatting, analyse en historische context

Koude Oorlog is een Poolse drama en romantiek film geregisseerd door Pawel Pawlikowski en uitgebracht in 2018. Gefilmd in zwart-wit, de vertelling speelt zich af in de jaren 1950, tijdens de periode van de ideologische confrontatie tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten van Amerika.

De film illustreert de politieke en sociale bewegingen van die tijd en volgt de lotgevallen van Wiktor en Zula, een pianist en een zangeres die tijdens het conflict verliefd worden.

Waarschuwing: dit artikel bevat spoilers!

Samenvatting

Wiktor is een pianist die door Polen reist om traditionele liederen te verzamelen en op te nemen. Hij werkt voor een muziekgezelschap, het Mazurek Ensemble, dat audities houdt op zoek naar zangers en dansers die de talenten van het land vertegenwoordigen.

Daar ontmoet hij Zula, een getalenteerde en bijzonder mooie jonge zangeres die de aandacht van de pianist trekt. Tijdens een repetitie krijgen ze een relatie en beginnen ze in het geheim verkering te krijgen.

Nadat het gezelschap Stalinistische politieke propaganda in zijn programmering heeft opgenomen, begint het te reizen om openbare voorstellingen te geven. In Berlijn regelt het stel een ontsnapping en steekt het IJzeren Gordijn over, maar Zula komt niet opdagen en Wiktor vertrekt alleen.

Enige tijd later ontmoeten ze elkaar weer kort in Parijs en praten over hun scheiding, waarbij ze opbiechten dat ze met andere mensen uitgaan. Vervolgens probeert hij een Zula-show in voormalig Joegoslavië bij te wonen, maar wordt herkend door de politie en gedwongen het land te verlaten.

De jonge vrouw trouwt met een buitenlander, verlaat Polen en herenigt zich met Wiktor in Parijs. Ze kunnen eindelijk samen zijn en beginnen samen een leven, investeren in haar carrière, die erin slaagt een album op te nemen. Het proces slijt hun relatie en zij besluit plotseling terug te keren naar haar land van herkomst.

Hij ziet geen andere keuze en keert ook terug, ook al weet hij dat hij zal worden gearresteerd en als verrader zal worden gezien. Terwijl Wiktor in de gevangenis zit, moet Zula de kost verdienen als zangeres, maar raakt depressief en begint te veel te drinken. Wanneer hij wordt vrijgelaten, gaat hij haar redden en ze besluiten alles achter zich te laten.

Het paar vertrekt naar het platteland en voert in een vervallen kerk een huwelijksceremonie op. Zula en Wiktor nemen vervolgens een rij pillen. In de laatste scène zitten ze naast elkaar en kijken naar een weg en wachten.

Analyse van de film

Koude Oorlog is een intiem liefdesverhaal De film is vaag geïnspireerd op Pawel Pawlikowski's ouders die Polen moesten ontvluchten voor Engeland.

Wiktor en Zula zijn de twee hoofdpersonen van het verhaal, om wie alle actie zich afspeelt. Met close, strakke shots zijn de beelden meer op hen gericht, op hun gezichten, dan op de plaatsen om hen heen.

Via ellipsen en stiltes Gedurende deze periode kruisen hun levens elkaar en scheiden ze ook plotseling, zonder veel uitleg aan de toeschouwer.

In tegenstelling tot wat we verwachten van een film over liefde, Koude Oorlog Tussen armoede, onvrijheid en angst wordt hun liefde getoond door de veerkracht van hun aandrang om bij elkaar te blijven tot het einde.

Reconstructie van Polen, traditionele muziek en folklore

In 1939 viel nazi-Duitsland Polen binnen en begon de Tweede Wereldoorlog. Met meer dan 6 miljoen doden was het land verwoest en begon het langzaam weer op te krabbelen.

De film begint in het naoorlogse Polen, nog steeds in puin, dat de eerste stappen zette om zijn cultuur buiten zijn grenzen te brengen. In 1947 sloot het land zich aan bij het zogenaamde Sovjetrijk en bevond het zich in een fase van wederopbouw.

Twee jaar later, in 1949, reist Wiktor door het platteland en bestudeert Poolse volksliedjes. De uitdrukkingen van de zangers en muzikanten die naar voren komen, verraden vermoeidheid en lijden.

Een van de liedjes vraagt zich als een soort profetie af of "de liefde door God is geschapen of door de duivel is ingefluisterd". Rondom, met sneeuw die alles bedekt, is armoede en verwoesting zichtbaar.

Vrouwenkoor van het muziekgezelschap.

Wanneer hij terugkeert naar het muziekgezelschap Mazurek Ensemble, staan de audities op het punt te beginnen en verschillende jonge mensen arriveren achter in vrachtwagens. De directeur vertelt hen dat ze daar zijn om de liederen te zingen "van hun ouders en grootouders", "van pijn en vernedering". Al snel onderscheidt de hoofdpersoon, Zula, zich van de anderen door haar opgewonden lucht en opvallende schoonheid.

Ze onthult echter dat ze een bedriegster is, aangezien ze geen enkel thema kent en ook niet "uit de bergen" komt, in tegenstelling tot wat ze beweert. Ze eindigt met het zingen van een Russisch lied dat ze in haar jeugd heeft geleerd, maar dat de jury, vooral Wiktor, toch bevalt.

Zula tijdens de dansles van het gezelschap.

Een van de leraren, die dicht bij de pianist staat, vertelt hem de waarheid over het verleden van Zula, die gevangen zit voor de moord op haar vader. Toch groeit zijn interesse in de studente.

Verboden roman en politieke coöptatie van de kunsten

Ondanks het leeftijdsverschil en de impliciete machtsdynamiek gaat de relatie tussen Wiktor en Zula al snel verder dan de band tussen leraar en leerling. In de eerste repetitie waar ze alleen zijn, ondervraagt hij haar over haar vader en zij vertelt hem dat ze mishandeld werd en zich met een mes verdedigde, maar niet zo ver ging dat ze hem doodde.

Zula en Wiktor repeteren voor het eerst samen.

Het moment maakt duidelijk dat er sprake is van wederzijdse medeplichtigheid en interesse, en de romance wordt kort daarna geconsumeerd. Terwijl het paar hun passie in het geheim beleeft, wonen we een vergadering bij waar wordt voorgesteld dat het bedrijf Stalinistische politieke propaganda in hun repertoire.

Kort daarna zien we het koor zingen op het podium met een enorm portret van Josef Stalin als achtergrond. Allemaal hetzelfde gekleed, als soldaten, zingen en marcheren de jongeren.

Muziekshow met stalinistische politieke propaganda.

Liggend op het gras praten de geliefden met elkaar, waarbij hun houding aanzienlijk verschilt. Hoewel Zula niet beïnvloed lijkt door de politieke coöptatie die plaatsvindt, is Wiktor nog bedachtzamer en bezorgder dan gewoonlijk.

Ze verklaart haar liefde - "Ik blijf bij je tot het einde van de wereld" - maar bekent dat ze ondervraagd is over haar relatie met de professor.

Wiktor en Zula liggen in de tuin.

De bedrijfsleider verdenkt hem ervan een ideologische verrader te zijn en vraagt het meisje of hij dollarbiljetten heeft en of hij in God gelooft. De muzikant is zichtbaar bang, wetende dat hij het mikpunt van verdenking is en dat de socialistische partijcommissaris in de buurt was.

Misschien vanwege haar jeugd begrijpt Zula de situatie niet en wordt ze boos. Ze schreeuwt, noemt hem "bourgeois" en gooit zichzelf in de rivier, waar ze blijft drijven en zingen.

Ontsnapping, scheiding en mismatch

Het gezelschap vertrekt per trein naar Oost-Berlijn en de directeur houdt een toespraak waarin hij benadrukt dat ze "in de frontlinie tussen communisme en imperialisme" zullen staan. Wiktor en Zula regelen dat ze in het geheim het IJzeren Gordijn oversteken en naar Frankrijk vluchten.

Na het optreden in Berlijn wacht Wiktor op Zula bij de grens, maar ze komt niet opdagen. Ondertussen is de zangeres op een feest, kletst en danst met soldaten, ondanks de afleiding op haar gezicht.

In de volgende scène is de muzikant alleen, drinkend met een droevige uitdrukking, in een Parijse bar. Bijna tegen sluitingstijd verschijnt Zula, die in de stad was omdat ze in een show zou zingen.

Wiktor drinkt, alleen aan de bar.

Ze onthullen dat ze relaties hebben met andere mensen en praten over de breuk. Zula bekent dat ze niet bereid was weg te lopen en dat ze er niet zeker van was dat het goed zou komen.

Het stel neemt afscheid en ziet elkaar pas drie jaar later weer, als Wiktor naar Joegoslavië gaat om een concert van het muziekgezelschap bij te wonen. Terwijl de zangeres op het podium staat, wisselen ze beiden blikken uit, maar de pianist wordt herkend en naar buiten gegooid.

Ondertussen zingt het vrouwenkoor voor de verloren liefde en kijkt Zula naar de lege stoel in het publiek.

Ballingen in Parijs

Vier jaar later, in 1957, verrast Zula Wiktor in de Franse hoofdstad. Voor het eerst kunnen ze achteloos over straat lopen en praten. Zula vertelt hem dat ze met een Italiaan is getrouwd om het land te kunnen verlaten, maar dat het niet via een kerk ging, en dus neemt ze de ceremonie niet serieus.

Het leven in Parijs staat in contrast met het leven dat het paar in Warschau leidde. In de bars is de muziek levendig, de koppels dansen samen in een sfeer van geluk en passie.

Zula en Wiktor ontmoeten elkaar weer, in Parijs.

Ze wonen voor het eerst samen, investeren in de carrière van Zula en beginnen daartoe de artistieke kringen van de stad te frequenteren. Het jonge meisje ergert zich als ze merkt dat haar situatie als "balling" de nieuwsgierigheid van de aanwezigen aantrekt.

Ze voelt zich ook verraden wanneer ze ontdekt dat Wiktor details over haar verleden heeft verteld om haar carrière te bevorderen. Ondanks de problemen vindt die avond een scène plaats die de bevrijding van de hoofdpersoon symboliseert.

Terwijl hij met vreemden praat, gaat zij alleen dansen. Ze lacht, draait in de armen van verschillende mensen, klimt op het balkon, alsof ze voor het eerst kan doen wat ze wil.

Met muziek en dans die typisch Noord-Amerikaans zijn, symboliseert het moment dat Zula zich openstelt voor de rest van de wereld, een soort catharsis die haar volwassenheid dicteert.

De aflevering vestigt ook de aandacht op de verschillen tussen het stel: terwijl hij ouder is, gereserveerd en zeker van zijn zaak, is zij jong, vol energie en wil zij mogelijkheden verkennen.

Tijdens de opname van het album wordt Wiktor steeds veeleisender en kritischer. Tijdens de lancering wordt duidelijk dat de zanger niet tevreden is met het werk. Het echtpaar maakt ruzie en Zula onthult dat ze een verhouding heeft met een andere man. De pianist slaat zijn vrouw en zij vertrekt.

Terugkeer, gevangenschap en dood

Wiktor ontdekt dat Zula naar Polen is teruggekeerd. Hij is depressief, kan geen piano meer spelen en besluit naar de ambassade te gaan om te vragen of hij naar zijn land van herkomst mag terugkeren. Daar krijgt hij het advies het idee op te geven, omdat hij als een verrader wordt beschouwd omdat hij zijn vaderland heeft verlaten.

Toch gaat Zula in 1959 op bezoek bij haar minnaar in de gevangenis. Ze hebben spijt van de weg die ze zijn ingeslagen en ze belooft dat ze op hem zal wachten, maar Wiktor vraagt haar verder te gaan met haar leven.

Vijf jaar later geeft Zula een zeer succesvol concert, waarbij ze een totaal andere muziekstijl zingt. We zien dat ze de liefde voor haar vak heeft verloren en alleen nog maar zingt voor het geld. Achter de schermen is er haar man en een nog klein zoontje.

Wiktor troost Zula die huilt in de badkamer.

De zangeres verlaat het podium en gaat overgeven, waardoor het duidelijk is dat ze te veel drinkt. Wiktor is al vrijgelaten en gaat haar opzoeken. Zula huilt op haar schouder en vraagt hen voorgoed te vertrekken.

Ze reizen met de bus en stoppen midden op een weg, terwijl ze elkaars handen vasthouden. Ze gaan een verlaten, vervallen kerk binnen en steken een kaars aan, waarbij ze hun huwelijksgeloften herhalen. Dan nemen ze een rij lange en zegenen zichzelf. Zula zegt tegen Wiktor: "Nu ben ik van jou. Voor altijd".

Vervolgens gaan ze op een bankje aan de kant van de weg zitten en zwijgen, onbeweeglijk, terwijl ze elkaars handen vasthouden. Ten slotte staan ze op en verklaren:

Laten we naar de andere kant gaan, het uitzicht zal beter zijn.

De camera blijft gericht op de bank en we zien de protagonisten niet meer terug. Hoewel de twijfel blijft bestaan, omdat we opnieuw geen getuige zijn van een sleutelscène in het verhaal, kunnen we aannemen dat ze gestorven zijn. Het zelfmoordpact, zoals dat in Romeo en Julia, brengt het idee over dat deze geliefden pas vrede konden hebben na hun dood.

Het paar, hand in hand, kijkend naar de weg.

In een maatschappij waar religie verboden was, is de huwelijksceremonie die zij improviseren een daad van rebellie die de band bezegelt die hen verenigt. Zichtbaar uitgeput zijn zij berustend, aanvaarden vreedzaam de hardheid van het leven en besluiten zichzelf te vereeuwigen door de dood.

Betekenis van de film

Tegen de achtergrond van ideologisch conflict die de wereld in tweeën deelde, toont de film de psychische gevolgen Wiktor en Zula zijn de vruchten van oorlog, angst, vervolging, ballingschap en onvrijheid. Misschien is dit de reden waarom hun liefde vanaf het begin gedoemd lijkt.

Anderzijds hebben wij, ondanks de zichtbare tekenen van trauma, het gevoel dat dit verhaal zich in een andere context zou kunnen afspelen. Het is een verhaal van onmogelijke liefde, gedoemd te mislukken, dat zich door de eeuwen heen zou kunnen voordoen.

De titel van Koude Oorlog zou een tweede betekenis kunnen hebben, zijnde een metafoor voor de de spanning van een relatie Wat Zula en Wiktor scheidt, is immers ook aarzeling, ontrouw, depressie, jaloezie en ambitie.

Doorheen de film lijken ze steeds minder jong, meer vermoeid en ontmoedigd door het leven. Maar, zoals Juliette, Wiktors oude vriendin die een lied voor Zula vertaalt, zegt:

Tijd doet er niet toe als je liefhebt.

Er is geen happy end voor het stel, maar de boodschap die blijft hangen is dat de liefde is een groter ding in staat om alle obstakels te overwinnen, zelfs de dood zelf.

Technisch gegevensblad

Maak ook kennis met