Milton Santos: biografie, werken en nalatenschap van de geograaf

Milton Santos (1926-2001) was een bekende zwarte Braziliaanse geograaf, professor en intellectueel.

Verantwoordelijk voor het heroverwegen van de manier waarop mensen met elkaar omgaan, via de gebied een fundamenteel element om na te denken over het sociale en politieke leven.

Bovendien was hij een fel tegenstander van het concept van globalisering en hoe deze praktijk in de wereld ingang heeft gevonden, waardoor volgens hem steeds meer ongelijkheid ontstaat.

Zo pleitte hij voor een nieuwe vorm van maatschappelijke organisatie, waarbij de perifere bevolkingsgroepen meer autonomie en beslissingsbevoegdheid kregen.

Biografie van Milton Santos

Milton Santos werd geboren op 3 mei 1926 in Brotas de Macaúba, Bahia, als zoon van Adalgisa Umbelina de Almeida Santos en Francisco Irineu dos Santos.

Als jongen leerde hij lezen en schrijven van zijn ouders, die zelf leraar waren. Hij bracht een deel van zijn jeugd door op het internaat Instituto Baiano de Ensino.

Al heel vroeg wekte de jongen belangstelling voor aardrijkskunde, en op 15-jarige leeftijd begon hij les te geven aan zijn klasgenoten. In 1948, op 22-jarige leeftijd, voltooide hij zijn rechtenstudie aan de Federale Universiteit van Bahia.

Hij ging echter geografie doceren en tien jaar later promoveerde hij in deze discipline aan de universiteit van Straatsburg in Frankrijk.

Gedurende deze periode was Milton actief in de linkse strijd en maakte hij deel uit van acties tegen racisme.

Hij werkte ook als journalist voor de krant Salvador Middag e Folha de São Paulo. In 1960 ging hij samen met Jânio Quadros, de toenmalige president, naar Cuba vanwege zijn journalistieke werk.

Later integreerde de intellectueel de regering als ondervoorzitter van het burgerlijk huis en vertegenwoordiger van de staat voor Bahia.

In 1964 was hij voorzitter van de Staatscommissie voor Economische Planning en stelde hij voor een belasting op grote vermogens in te voeren, wat tot controverse leidde. In die tijd was hij ook docent aan de Federale Universiteit van Bahia.

In die tijd heerste in Brazilië een militaire dictatuur en werd Milton Santos van de universiteit ontslagen vanwege zijn linkse en mensenrechtenstandpunten.

De geograaf werd zelfs gearresteerd en bracht twee maanden in de gevangenis door, maar werd na gezondheidsproblemen vrijgelaten.

Na zijn vrijlating besloot hij tot zelfverbanning en gaf hij les in verschillende regio's van de wereld, zowel in Europa als in Noord-Amerika, Latijns-Amerika en Afrika.

Milton keerde in 1977 terug naar het Braziliaanse grondgebied en leverde een enorme bijdrage aan de invoering van een nieuw geopolitiek concept en onderwijs in het land.

De intellectueel was de enige Braziliaan die de International Geography Award ontving Vautrin Lud De onderscheiding is uiterst belangrijk en staat gelijk aan een Nobelprijs voor aardrijkskunde.

Op 24 juni 2001 stierf Milton Santos op 75-jarige leeftijd aan de gevolgen van prostaatkanker, die hij al zeven jaar onder behandeling had.

De erfenis van Milton Santos

De intellectueel is ongetwijfeld de meest gerenommeerde geograaf van Brazilië. Als groot vragensteller presenteert zijn werk een kritisch panorama van de planetaire situatie en stelt hij een nieuwe kijk op de wereld voor, waarbij de mens voorop staat.

Milton wijdde zijn hele leven aan studie en onderwijs en behandelde concepten die tot dan toe weinig door de geografie waren onderzocht, zoals territorium, landschap, plaats en geografische ruimte. Deze elementen werden behandeld als fundamenteel voor het begrip van volkeren, hun strijd en verzet.

De professor keek ook naar de sociaal-economische realiteit van perifere landen, destijds geclassificeerd als "derde wereld" of "onderontwikkelde" landen. Hij betoogde dat een opstand in deze gebieden grote sociale veranderingen teweeg zou kunnen brengen.

Zo was hij een van degenen die verantwoordelijk waren voor de vernieuwing van het begrip van de geografie in de wereld, door andere concepten zoals economie, filosofie en sociologie te verenigen.

Milton Santos en de globalisering

Een van de door de geograaf meest bekritiseerde concepten was de globalisering. Milton betoogde dat deze manier van "beheer" van de wereld alleen ten goede komt aan grote bedrijven, d.w.z. een kleine groep rijke mensen, die op opportunistische wijze gebruik maken van ruimten, gebieden en arbeid, en ellende veroorzaken in verschillende delen van de wereld.

Milton onderscheidt dus drie manieren om globalisering te begrijpen. De eerste is "globalisering als fabel", als een fantasievolle voorstelling die door de media aan de mensen wordt gepresenteerd.

De tweede manier zou reëler zijn, "globalisering als perversiteit", omdat zij werkloosheid veroorzaakt, de ellende en het gebrek aan basisvoorzieningen voor een groot deel van de wereldbevolking vergroot.

Deze laatste vorm is eigenlijk een voorstel voor een nieuwe wereld, via "een andere mondialisering", waarin volkeren samenkomen en via hun eigen bestaande materiële basis een nieuwe mogelijkheid creëren.

De opmerkelijke werken van Milton Santos

Milton Santos had een zeer productieve carrière, hij wijdde zich aan meer dan 40 literaire publicaties, vertaald in het Engels, Spaans, Japans en Frans.

Tot zijn belangrijkste boeken behoren de titels:

• Het stadscentrum van Salvador (1959)
• De stad in onderontwikkelde landen ( 1965)
• De verdeelde ruimte (1978)
• Stedelijke armoede (1978)
• Ruimte en samenleving (1979)
• Essays over Latijns-Amerikaanse verstedelijking (1982)
• Ruimte en methode (1985)
• Braziliaanse verstedelijking (1993)
• Voor een ander soort Globalisering: Van een enkele gedachte naar een universeel bewustzijn (2000)

Alle boeken van de geograaf zijn essentieel om een panorama van zijn denken op te bouwen en hebben een nieuw bewustzijn van menselijke interacties met betrekking tot territoriale, culturele en sociaal-economische kwesties beïnvloed.

Daarnaast schetste Milton ook enkele wegen naar een oplossing voor het ernstige probleem van de ongelijkheid die de planeet teistert.

In het werk Voor een ander soort Globalisering: Van een enkele gedachte naar een universeel bewustzijn Via een diepgaande analyse van hedendaagse processen en een nieuw perspectief op de wereldgeschiedenis wijst hij op manieren waarop wij een waardiger werkelijkheid voor alle volkeren kunnen beleven.

Milton Santos' zinnen

Wij hebben enkele zinnen van deze grote intellectueel uit Bahia geselecteerd en bij elke zin commentaar gegeven.

De mens is niet langer het centrum van de wereld. Wat we tegenwoordig zien is geld als het centrum van de wereld. Dat komt door de politiek die is geïnstalleerd, voorgesteld door economen en opgelegd door de media.

In deze zin bespreekt Milton Santos de omkering van waarden in onze samenleving. Hij suggereert dat tegenwoordig, door het economische systeem waarin wij leven (kapitalisme), de macht en de winst van grote bedrijven meer gewaardeerd worden dan het maatschappelijk welzijn.

Zo raken mensen uiteindelijk op de achtergrond, omdat de economie beleid voorstelt dat geen rekening houdt met de mens in het algemeen, en toch "verkopen" de media deze ideeën alsof ze alleen maar voordelen opleveren.

Nooit in de geschiedenis van de mensheid zijn de technische en wetenschappelijke voorwaarden zo adequaat geweest om de wereld van de menselijke waardigheid op te bouwen, alleen zijn deze voorwaarden onteigend door een handvol bedrijven die besloten hebben een perverse wereld op te bouwen.

Hier vertelt de geograaf ons over de incoherentie tussen de groei van de technologische vooruitgang en het gebrek aan toegang tot een eerlijk en fatsoenlijk leven voor een groot deel van de mensen.

Hij wijst erop dat de grote bedrijven, groepen bedrijven die technologie alleen gebruiken om meer en meer winst te genereren, verantwoordelijk zijn voor deze ongelijkheid, terwijl al deze kennis de mensheid zou kunnen ondersteunen op een meer genereuze en egalitaire weg.

De globalisering doodt het begrip solidariteit, brengt de mens terug naar de primitieve toestand van ieder voor zich en reduceert, alsof we weer jungledieren zijn, de begrippen publieke en private moraal tot bijna niets.

De woorden van Milton Santos verwijzen naar het idee dat door het huidige mondiale economische mechanisme, waarin bedrijven de planeet gebruiken op de manier die hen het beste uitkomt, sommige menselijke waarden zoals samenwerking en solidariteit zijn verdwenen.

Zo zijn individualiteit en egoïsme gaan heersen, omdat iedereen probeert te overleven.

De kracht van vervreemding komt voort uit deze kwetsbaarheid van individuen, wanneer zij alleen kunnen vaststellen wat hen scheidt en niet wat hen verenigt.

Hier suggereert de intellectueel dat de vervreemding, dat wil zeggen het gebrek aan inzicht en helderheid van individuen over de werkelijkheid, wordt gevoed wanneer deze zelfde individuen alleen de verschillen tussen hen zien, waardoor deze afgrond nog groter wordt.

Daarom, als er begrip is voor de krachten die tegen de mensen werken, begrip voor hun collectieve pijnen, vreugden en behoeften, zal het volk misschien sterker worden om in opstand te komen tegen onderdrukking.