Abstractionisme: ontdek de 11 beroemdste werken

Abstractionisme, of abstracte kunst, is een stroming die zeer uiteenlopende producties samenbrengt, variërend van non-figuratieve tekeningen tot doeken met geometrische composities.

De bedoeling van abstracte werken is vormen, kleuren en texturen te benadrukken, onherkenbare elementen te onthullen en een lezing van de wereld te stimuleren door middel van een niet-objectieve kunstvorm.

1. Geel-Rood-Blauw door Wassily Kandinsky

Het doek, gedateerd 1925, heeft in de titel de namen van de primaire kleuren. Het werd geschilderd door de Rus Wassily Kandinsky (1866), en bevindt zich momenteel in het Musée National d'Art Moderne, Centre Georges Pompidou, in Parijs (Frankrijk).

Kandinsky wordt beschouwd als de voorloper van de abstracte stijl en was een kunstenaar die nauw verbonden was met muziek, zozeer zelfs dat veel van zijn abstracte composities, zoals Geel-Rood-Blauw zijn ontstaan uit de relatie tussen muziek, kleuren en vormen.

Het grote doek (127 cm bij 200 cm) toont verschillende geometrische vormen (zoals cirkels, rechthoeken en driehoeken), voornamelijk uitgevoerd in primaire kleuren. De kunstenaar wilde hiermee de aandacht vestigen op de psychologische effecten die kleuren en vormen op mensen hebben.

Kandinsky verklaarde destijds:

"Kleur is een middel om een directe invloed uit te oefenen op de ziel. Kleur is de sleutel; het oog de hamer. De ziel het instrument van duizend snaren. De kunstenaar is de hand die, door deze of gene sleutel aan te raken, van de ziel de juiste trilling verkrijgt. De menselijke ziel, aangeraakt op haar gevoeligste punt, reageert."

2. Nummer 5 door Jackson Pollock

Het scherm Nummer 5 werd in 1948 gecreëerd door de Amerikaanse schilder Jackson Pollock, die het jaar daarvoor een geheel nieuwe manier van componeren was gaan verkennen.

Zijn methode bestond uit het gooien en druppelen van geëmailleerde verf op een opgespannen doek dat op de vloer van zijn atelier was geplaatst. Met deze techniek kon hij een wirwar van lijnen creëren, waaraan hij later de naam "drip paintings" (of druipend Pollock was een van de grootste namen in het abstractionisme.

Sinds 1940 was de schilder erkend door critici en publiek. Het doek Nummer 5 , gemaakt op het hoogtepunt van zijn carrière, is immens en meet 2,4 meter bij 1,2 meter.

Het werk werd in mei 2006 verkocht aan een particuliere verzamelaar voor 140 miljoen dollar, waarmee een prijsrecord werd gebroken - tot dan toe was het het best betaalde schilderij in de geschiedenis.

3. Dulcamara Insula door Paul Klee

In 1938 schilderde de tot Zwitser genaturaliseerde Duitser Paul Klee zeven grote panelen in horizontaal formaat. Dulcamara Insula is een van deze panelen.

Alle werken werden geschetst met houtskool op krantenpapier, dat Klee op badstof of linnen plakte, waardoor een glad en karakteristiek oppervlak ontstond. Op verschillende plaatsen op de panelen zijn fragmenten uit de gebruikte krant te lezen, een aangename en onverwachte verrassing, zelfs voor Klee zelf.

Insula Dulcamara is een van de vrolijkste werken van de schilder, met zijn vrije, spaarzame en vormloze accessoires. De titel van het werk is in het Latijn en betekent "insula" (eiland), "dulcis" (zoet, lieflijk) en "amarus" (bitter), en kan worden geïnterpreteerd als "Zoet en bitter eiland".

Het doek werd gemaakt tijdens zijn laatste levensjaren, en Klee gaf er de volgende verklaring over:

"We hoeven niet bang te zijn dat we te midden van meer onverteerbare elementen terechtkomen; we hoeven alleen maar te hopen dat de moeilijker te assimileren dingen het evenwicht niet zullen verstoren. Op deze manier is het leven zeker spannender dan een zeer geordend burgerlijk leven. En ieder is vrij, naar gelang zijn gebaren, in het kiezen tussen het zoete en het zoute van de twee borden van de weegschaal."

4. Compositie met geel, blauw en rood door Piet Mondriaan

Compositie met geel, blauw en rood werd voor het eerst geschilderd in Parijs tussen 1937 en 1938, maar werd ontwikkeld in New York tussen 1940 en 1942, toen Mondriaan sommige zwarte lijnen herplaatste en andere toevoegde. Het werk bevindt zich sinds 1964 in de collectie van de Tate St Ives (Cornwall, Engeland).

Mondriaans belangstelling ging uit naar de abstracte kwaliteit van de lijn. Hoewel hij zijn carrière begon met figuratieve werken, investeerde de schilder na verloop van tijd in het abstractionisme en in 1914 radicaliseerde hij en elimineerde hij gebogen lijnen praktisch uit zijn werk.

De Franse schilder ontwikkelde een nieuwe vorm van rigoureuze abstractie genaamd neoplasticisme In het algemeen waren zijn composities niet symmetrisch. Een curiositeit: de horizontale lijnen werden meestal vóór de verticale geschilderd.

Mondriaan vond dat deze specifieke vorm van kunst een grotere en universele waarheid weerspiegelde dan de figuratieve schilderkunst predikte.

5. Suprematistische compositie , Kazimir Malevich

Net als Mondriaan creëerde de Sovjet-schilder Kazimir Malevich een nieuwe kunstvorm. Suprematisme werd geboren in Rusland tussen 1915 en 1916. Net als zijn abstractionistische collega's was zijn grootste wens om de fysieke aanwezigheid van alle objecten te ontkennen. Het idee was om zuiverheid te bereiken, of, zoals de schepper zelf zei, "de suprematie van pure sensatie".

Zo creëerde hij het abstracte werk Suprematistische compositie in 1916, dat de essentiële kenmerken van deze nieuwe stijl vertoont. Het is een werk van 88,5 cm × 71 cm en maakt deel uit van een particuliere collectie.

De techniek wordt gekenmerkt door het gebruik van eenvoudige geometrische vormen en de voorkeur voor een kleurenpalet dat eveneens eenvoudig is, primair en secundair, soms overlappend, soms naast elkaar geplaatst. De achtergrond is in Malevichs creaties bijna altijd wit en stelt de leegte voor.

6. Het goud van het firmament door Joan Miró

De Spanjaard Joan Miró was een kunstenaar die uit eenvoudige vormen grandioze betekenissen haalde, die vooral afhangen van de verbeelding en de interpretatie van de toeschouwer.

Dit is het geval bij Het goud van het firmament Dit schilderij werd in 1967 geschilderd met acryl op doek en behoort vandaag tot de collectie van de Joan Miro Foundation in Barcelona.

In deze compositie zien we de overheersing van geel, een warme kleur die verbonden is met vreugde, die alle vormen omvat.

Er is een grote rokerige massa blauw, die een prominente plaats inneemt omdat de rest van de vormen en lijnen eromheen lijken te zweven.

Het werk wordt beschouwd als een synthese van het creatieve proces van Miró, die zich toelegde op het onderzoeken van zowel spontaniteit als het creëren van precieze vormen in de schilderkunst.

7. Fles rum en krant door Juan Gris

Dit werk in olieverf op doek, geschilderd tussen 1913 en 1914 door de Spaanse kubist Juan Gris, maakt nu deel uit van de collectie van het Tate Modern (Londen). Gris gebruikte vaak overlappende kleur- en textuurvlakken, en Fles rum en krant is een prachtig voorbeeld van zijn techniek.

Het schilderij, dat tot zijn meest representatieve werken behoort, draagt het beeld van elkaar kruisende hoekige vlakken. Veel ervan hebben delen van hout op de achtergrond, wellicht suggestief voor een tafelblad, hoewel de manier waarop ze elkaar overlappen en met elkaar in verbinding staan elke mogelijkheid van een aan de werkelijkheid gekoppeld perspectief tenietdoet.

De fles en de krant in de titel worden aangegeven met een minimum aan aanwijzingen: enkele letters, een schets en een suggestie van een locatie volstaan om de identiteit van de objecten aan te geven. Het schilderij heeft relatief kleine afmetingen (46 cm bij 37 cm).

8. Zwart in diep rood door Mark Rothko

Beschouwd als een tragisch schilderij vanwege de sterke, treurige kleuren, Zwart in diep rood Sinds hij in de jaren vijftig begon te schilderen, heeft Rothko gestreefd naar universaliteit door tegemoet te komen aan de toenemende vereenvoudiging van de vorm.

Zwart in diep rood volgt het karakteristieke formaat van de werken van de kunstenaar, waarin rechthoeken van monochrome kleur lijken te zweven binnen de grenzen van het kader.

Door het doek rechtstreeks te kleuren met vele dunne lagen pigment en bijzondere aandacht te besteden aan de randen waar de velden op elkaar inwerken, bereikte de schilder de effect van het licht dat van het beeld zelf afstraalt.

Het werk behoort momenteel tot een particuliere collectie nadat het in 2000 voor maar liefst drie miljoen dollar werd verkocht.

9. Concetto spaziale "Attesa door Lúcio Fontana

Het doek hierboven maakt deel uit van een reeks werken die de Argentijnse schilder Lucio Fontana maakte toen hij tussen 1958 en 1968 in Milaan verbleef. Deze werken, die bestaan uit doeken die één of meerdere keren zijn doorgesneden, staan gezamenlijk bekend als Tagli ("sneden").

Samen vormen ze de meest uitgebreide en gevarieerde groep van Fontana's werken en worden ze gezien als emblematisch voor zijn esthetiek. Het doel van de gaten is letterlijk het oppervlak van het werk te doorbreken zodat de kijker de ruimte erachter kan waarnemen.

Lúcio Fontana begon de techniek van het perforeren van doeken te ontwikkelen in de jaren 1940. In de jaren 1950 en 1960 bleef de kunstenaar zoeken naar verschillende manieren om de gaten te ontwikkelen als zijn karakteristieke gebaar.

Fontana maakt de gleuven met een scherp mes en de doeken worden vervolgens afgedekt met sterk zwart gaas, waardoor het lijkt alsof er een leegte achter zit. In 1968 vertelde Fontana aan een interviewer:

"Ik creëerde een oneindige dimensie (...) mijn ontdekking was het gat en dat is het. Ik ben blij dat ik naar mijn graf ga na zo'n ontdekking."

10. Counter-Composition VI door Theo van Doesburg

De Nederlandse kunstenaar Theo van Doesburg (1883-1931) schilderde bovenstaand werk in het jaar 1925 in vierkant formaat met olieverf op een doek.

De geometrische en symmetrische vormen zijn zorgvuldig gerangschikt voordat ze met verf werden bedekt, de zwarte lijnen zijn vooraf met een pen getekend. Counter-Composition VI maakt deel uit van een collectie die vooral de diagonale vorm en de monochrome tinten benadrukt.

Van Doesburg was behalve schilder ook schrijver, dichter en architect en is verwant aan de kunstenaarsgroep De Stijl. Zijn werk Counter-Composition VI 50 cm bij 50 cm, werd in 1982 aangekocht door de Tate Modern (Londen).

11. Meta-schema door Hélio Oiticica

De Braziliaanse kunstenaar Hélio Oiticica noemde verschillende werken die hij tussen 1957 en 1958 maakte meta-schema's. Het waren schilderijen met schuine rechthoeken die met gouacheverf op een karton waren geschilderd.

Dit zijn geometrische vormen met kaders van één kleur (in dit geval rood), rechtstreeks aangebracht op een glad en schijnbaar leeg oppervlak. De vormen zijn gerangschikt in dichte composities die lijken op hellende roosters.

Oiticica maakte deze serie schilderijen terwijl hij in Rio de Janeiro woonde en werkte. Volgens de schilder zelf was het een "obsessieve ontleding van de ruimte".

Ze vormden de eerste aanzet tot onderzoek naar complexere driedimensionale werken die de kunstenaar in de toekomst zou ontwikkelen. In 2010 werd een Meta-schema werd verkocht bij Christie's veiling voor US$122,500.

Wat was Abstractionisme?

Historisch gezien begon de ontwikkeling van abstracte werken in Europa in het begin van de 20e eeuw, in het kader van de Moderne Kunstbeweging.

Deze werken zijn niet bedoeld om erkende objecten voor te stellen en beogen geen imitatie van de natuur. Daarom was de eerste reactie van het publiek en de critici om de creaties af te wijzen, die als onbegrijpelijk werden beschouwd.

Abstracte kunst werd juist bekritiseerd omdat zij brak met het figuratieve model. In dit soort werk is er geen enkele band met de externe werkelijkheid en representatie nodig.

Na verloop van tijd werden de werken echter meer geaccepteerd en konden kunstenaars hun stijl verder uitdiepen.